Duże miasta borykają się z problemem zanieczyszczenia powietrza, które może doprowadzić do wielu powikłań zdrowotnych. Na poziom zanieczyszczeń bardzo duży wpływ ma transport, zwłaszcza jeśli chodzi o strefy ścisłego centrum. Miasta w Polsce właśnie rozpoczęły proces wprowadzania w tych obszarach stref czystego transportu. Takie rozwiązanie powoduje zmiany w funkcjonowaniu miejskich systemów transportowych. Nowe rozwiązanie pociąga za sobą wiele wyzwań.
Nowy artykuł pt. „Evaluating low-emission-zone impacts on urban road transport system in large city” opublikowany w prestiżowym międzynarodowym czasopiśmie naukowym Transportation Research Part D: Transport and Environment bada wpływ potencjalnego wprowadzenia strefy niskiej emisji (LEZ) na system transportu drogowego w Łodzi.
Mówi dr Marta Borowska-Stefańska z Instytutu Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej WNG UŁ:
Celem badań była ocena wpływu wprowadzenia Stref Czystego Transportu na podsystem transportu samochodowego. Wprowadzenie SCT jest motywowane przede wszystkim ograniczeniem wpływu transportu na zmiany klimatu. Jak udowodniły przeprowadzone symulacje, oczywiście wprowadzanie tego typu rozwiązań może doprowadzić do ograniczenia emisji substancji zanieczyszczających powietrze. Należy jednak pamiętać, że ocena ta pomija zmiany związane z podróżami, których udało sie uniknąć, bądź dotyczące wykorzystywanego środka transportu.
Z kolei dr hab. Szymon Wiśniewski, prof. UŁ z Instytutu Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej WNG UŁ stwierdza:
Pomysł podjęcia tematu wynika z rosnącej potrzeby zbadania wpływu stref niskiej emisji (LEZ) na zachowania transportowe mieszkańców dużych miast w Polsce. Zwiększona świadomość ekologiczna i konieczność ograniczenia emisji z transportu, który jest jednym z głównych źródeł zanieczyszczeń, szczególnie w centrach miast charakteryzujących się intensywną mobilnością przestrzenną, stały się istotnym kontekstem badawczym. Badania wpisują się w ramy kształcenia studentów na Wydziale Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego, gdzie skupiamy się m.in. na kwestiach ekologii w miastach i wyzwaniach urbanistycznych XXI wieku.
Nowe rozwiązania, czyli nowe możliwości i szereg pytań
W nowo opublikowanej pracy analizowano różne scenariusze obejmujące zakres przestrzenny samej strefy, a także etapy jej wdrażania oraz typy pojazdów wykorzystujących sieć drogową (według wieku pojazdów, pojemności ich silnika i rodzaju wykorzystywanego paliwa). Specjaliści są zgodni, że ich analizy dostarczają unikalnych danych pochodzących z Europy Środkowej i Wschodniej, gdzie specyfika ekonomiczna, infrastrukturalna i społeczna może mieć wpływ na akceptację i skuteczność polityki związanej z SCT (w inny sposób niż w krajach zachodnich). Badacze piszą: „Jeśli chodzi o podróże samochodem w Polsce tylko w granicach miasta, Łódź zajmuje drugie miejsce pod względem czasu spędzonego w ruchu drogowym. Badanie w Łodzi, analizujące potencjalne wczesne reakcje społeczne na wprowadzenie strefy niskiej emisji i jej późniejsze modyfikacje, dostarcza cennych danych na temat wdrażania takich stref, zwłaszcza w kontekście miast Europy Środkowo-Wschodniej”.
Prof. Szymon Wiśniewski dodaje:
W Polsce strefy niskiej emisji są nowym elementem systemów transportowych, a ich wpływ na zachowania mieszkańców pozostaje nieudokumentowany. Dodatkowo, zmiany legislacyjne wprowadzone w 2023 roku umożliwiły lokalnym władzom tworzenie takich stref, co rodzi potrzebę zbadania ich skutków w kontekście polityki transportowej i przestrzennej.
Naukowcy w swoich badaniach również stwierdzili, iż: „Przeprowadzone analizy wykazały, że chociaż wdrożenie strefy niskiej emisji pozytywnie wpłynie na środowisko, będzie miało negatywny wpływ na wydajność samego miejskiego systemu transportu. Symulacje dla każdego scenariusza przestrzennego LEZ wykazały, że wydłuży to czas podróży i odległości niezbędne do pokonania w granicach miasta, a także zmniejszy prędkość podróżowania”.
Władze miasta są zmuszone przeanalizować koszty i korzyści wynikające z wprowadzenia takich stref. Na tej podstawie powinny one podjąć decyzję o zasięgu przestrzennym strefy i jednocześnie wdrożyć działania, które wpłyną np. na zmiany w podziale modalnym, tak aby nie dopuścić do sytuacji, że system transportowy stanie się niewydolny
– zauważa dr Marta Borowska-Stefańska.
Takie badania mają potencjał wzmocnienia dialogu między władzami, mieszkańcami i naukowcami, podnosząc świadomość ekologiczną oraz akceptację społeczną dla działań proekologicznych, co w dłuższej perspektywie przełoży się na poprawę jakości życia mieszkańców i ochronę środowiska
– dodaje prof. S. Wiśniewski.
Analizy zostaną w przyszłości rozszerzone o inne miasta, gdyż badaczom przyznano finansowanie w ramach konkursu OPUS 27 NCN na realizację projektu naukowego pt. „Rola stref czystego transportu w kształtowaniu zachowań transportowych mieszkańców dużych ośrodków miejskich w Polsce”. Kierownikiem badań jest dr hab. Szymon Wiśniewski, prof. UŁ, z Wydziału Nauk Geograficznych. W zespole badawczym znajduje się również dr Marta Borowska-Stefańska oraz dr Mariusz Lamprecht (WNG UŁ). Wysokość przyznanych środków to 817 254 zł.
Czym są strefy czystego transportu i jak wpłyną na życie mieszkańców miast?
Strefy czystego transportu, znane również jako strefy niskiej emisji (Low-Emission Zones, LEZ), to obszary w miastach, gdzie wprowadzono ograniczenia wjazdu dla pojazdów niespełniających określonych norm emisji spalin. Ich głównym celem jest poprawa jakości powietrza, redukcja emisji szkodliwych substancji, takich jak dwutlenek azotu (NO₂) i pyły zawieszone (PM10, PM2.5), oraz wspieranie zrównoważonego rozwoju miast.
Dzięki tym działaniom strefy czystego transportu przyczyniają się do ochrony zdrowia publicznego, zmniejszając ryzyko chorób układu oddechowego, sercowo-naczyniowego i innych schorzeń związanych z zanieczyszczeniem środowiska. Jednocześnie strefy te promują ekologiczne formy mobilności, takie jak transport publiczny, pojazdy elektryczne, rowery czy przemieszczanie się pieszo.
W praktyce strefy czystego transportu funkcjonują poprzez wprowadzenie ograniczeń dla pojazdów niespełniających norm emisji spalin, takich jak standardy EURO, co może wiązać się z opłatami za wjazd, ograniczeniem dostępu lub całkowitym zakazem poruszania się w strefie. Obszar ten może obejmować zarówno całe centra miast, jak i ich wybrane fragmenty, w zależności od lokalnych uwarunkowań i priorytetów władz miejskich.
Strefy czystego transportu są istotnym elementem polityki proekologicznej, wspierającym działania na rzecz redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz transformacji miast w kierunku bardziej zrównoważonym i przyjaznym środowisku. Umożliwiają one nie tylko redukcję emisji, ale także wspierają rozwój zielonej infrastruktury, inwestycje w nowoczesny transport publiczny i wdrażanie technologii zarządzania mobilnością, co przyczynia się do poprawy jakości życia mieszkańców i ochrony środowiska.
Badania zostały sfinansowane przez Narodowe Centrum Nauki [2019/35/D/HS4/00697] [2023/49/B/HS4/01406].